Uzależnienie od telefonu u dzieci to problem, z którym zmaga się coraz więcej rodziców. Według danych przeprowadzonych na grupie młodzieży w wieku 12-18 lat, blisko 21 proc. uczniów uważa siebie za osoby uzależnione od smartfona, a 10 proc. ma problem z określeniem swojego uzależnienia. Fonoholizm u dzieci może doprowadzić do licznych problemów w dorosłości, takich jak trudności z koncentracją, drażliwość a nawet depresja. Jak zatem rozpoznać pierwsze oznaki uzależnienia i jak mu zapobiec?
Granica między zabawą a uzależnieniem – jak rozpoznać, że dziecko przesadza?
Współczesne pokolenie dzieci i młodzieży bywa określane mianem pokolenia nowoczesnych technologii. Wiele dzieci już od najmłodszych lat spędza czas na korzystaniu ze smartfonu, tabletu czy komputera, dzięki którym czerpią rozrywkę i poznają otaczający ich świat. Nowoczesne technologie oferują młodym wiele możliwości, a niejednokrotnie zastępują dziecku tradycyjne formy zabawy. Najpopularniejszym urządzeniem, z którego korzystają zarówno dzieci, jak i młodzież jest smartfon. Wielu rodziców decyduje się na udostępnienie podopiecznemu telefonu komórkowego bez żadnych ograniczeń już na wczesnych etapach życia malucha. Niestety, prócz licznych korzyści równie wiele jest zagrożeń związanych z korzystaniem z nowoczesnych technologii. Jednym z najpoważniejszych i najtrudniej dostrzegalnych jest uzależnienie dziecka od telefonu.
Uzależnienie od telefonu komórkowego, tak jak uzależnienie od jedzenia lub zakupów, jest uzależnieniem behawioralnym, które polega na nieustannym korzystaniu ze smartfonu. Dziecko, które otrzymuje swój pierwszy smartfon bez kontroli ze strony opiekuna, dostrzega w nim wiele korzyści. Jest to dla niego nowość, którą pragnie poznać jak najlepiej. Liczne gry, filmy, bajki czy inne rozwiązania oferowane przez nowoczesne technologie zajmują dziecko całkowicie. Sprawiają mu ogromną przyjemność, z której nie chce rezygnować. Niestety, coraz częstsze sięganie po smartfonu powoduje ograniczenie interakcji z otaczającym światem i powstanie problemu, jakim jest uzależnienie od telefonu.
Uzależnienie od telefonu u dzieci może mieć takie objawy, jak:
- unikanie kontaktów z innymi, by korzystać z telefonu;
- używanie telefonu w tajemnicy przed rodzicami;
- ciągłe sprawdzanie wiadomości;
- agresja u dziecka po odebraniu telefonu;
- nomofobia, czyli lęk przed utratą telefonu;
- trudności w nauce;
- wahania nastroju i niepokój;
- utrata zainteresowań;
- problemy z zasypianiem;
- bóle głowy, oczu i karku.
Uzależnienie od elektroniki może też objawiać się zaniedbaniem relacji z bliskimi, ciągłym sprawdzaniem powiadomień, scrollowaniu bez celu i nadmiernym porównywaniem się z innymi. Dlatego jeśli widzimy u dziecka pierwsze objawy, które mogą wskazywać na uzależnienie od telefonu komórkowego, warto skonsultować malucha z dobrym psychologiem dziecięcym.
Skąd bierze się potrzeba ciągłego korzystania z telefony u najmłodszych?
Urządzenia mobilne oferują użytkownikom niezwykle szeroki wachlarz możliwości – począwszy od gier, poprzez oglądanie filmów a skończywszy na utrzymaniu kontaktu ze znajomymi poprzez media społecznościowe. Smartfony jak i inne nowoczesne technologie są nieodłączną częścią współczesnego świata. Skąd wobec tego bierze się uzależnienie od telefonu komórkowego? Potencjalnych przyczyn może być wiele. Jedną z często spotykanych przyczyn wśród młodzieży szkolnej jest ucieczka przed samotnością, a także duża nieśmiałość. Jak wskazuje Łukasz Buksa z Uniwersytetu Papieskiego im. Jana Pawła II, dzieci często sięgają po telefon, aby zaspokoić silną potrzebę przynależności do grupy i zdobycia jej uznania. W wielu przypadkach fonoholizm wiąże się z fobią społeczną lub lękiem przed samotnością. Telefon i świat wirtualny stają się dla dziecka bardziej atrakcyjnym miejscem niż rzeczywistość, co prowadzi do izolacji od rodziny i przyjaciół.
Drugim często spotykanym powodem uzależnienia jest chęć zaimponowania rówieśnikom. Dziecko z telefonem widząc podziw swoich znajomych czuje się dowartościowane i chce podtrzymać to uczucie jak najdłużej.
Nierzadkim powodem uzależnień stała się również powszechna obecność technologii w przestrzeni publicznej. Idąc ulicą czy podróżując komunikacją miejską dzieci każdego dnia spotykają się z widokiem dorosłych osób zapatrzonych w ekrany swoich smartfonów. Chcąc naśladować otaczających go dorosłych również zaczynają korzystać ze smartfonów nieustannie, co niestety łatwo prowadzi do powstania uzależnienia.
Domowe zasady i limity czasowe – skuteczne metody kontroli ekranów
Psycholodzy i psychoterapeuci podkreślają, że domowe zasady i limity na korzystanie z telefonu są skuteczną metodą na zmniejszenie ryzyka uzależnienia. Jasno określone reguły, takie jak wyznaczenie godzin bez ekranów, zakaz używania telefonu przed posiłkiem lub przed snem pomagają dzieciom rozwijać zdrowe nawyki, uczą samoregulacji i sprzyjają budowaniu silniejszej relacji z bliskimi.
Zdaniem ekspertów, ustalenie zasad korzystania z telefonu powinno być poprzedzone wspólną rozmową z dzieckiem. Maluch zasługuje na wyjaśnienia, dlaczego pewne ograniczenia są wprowadzane, co to jest fonoholizm i jakie są negatywne skutki korzystania z telefonu komórkowego. Wspólna rozmowa i wyjaśnienie ograniczeń pomagają dziecku zrozumieć sens zasad i ułatwiają przystosowanie się do prośby rodzica.
Ograniczenie limitu korzystania z telefonu powinno ograniczać się do określonych ram czasowych. Zdaniem ekspertów z Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę, dzieci do 2 lat nie powinny mieć styczności z elektroniką. Dzieci między 2. a 5. rokiem życia mogą korzystać z telefonu maksymalnie do godziny dziennie. Dzieci do między 6. a 12. rokiem życia mogą korzystać ze smartfona do 2 godzin dziennie, zaś nastolatki do 4 godzin, z uwzględnieniem innych czynności i obowiązków.
Co istotne, do zasad ograniczonego korzystania z telefonu powinni dostosować się wszyscy członkowie rodziny. W ten sposób dziecko będzie czuło się sprawiedliwie i łatwiej będzie mu zaakceptować nowe zasady. Jeśli któryś z rodziców z powodu obowiązków musi częściej korzystać z telefonu, warto wytłumaczyć dziecku, z czego wynika ten wyjątek.
Aktywne spędzanie czasu – dlaczego jest tak ważne w erze smartfonów?
Dziecko uzależnione od telefonu i Internetu zaczyna zaniedbywać nie tylko obowiązki, ale też zdrowie. Częste siedzenie w miejscu przed ekranem zwiększa ryzyko pojawienia się wady wzroku, pogorszenia wad postawy, pojawienia się nadwagi i słabej kondycji psychicznej. Aktywne spędzanie czasu stanowi skuteczną przeciwwagę dla negatywnych skutków korzystania z telefonu i internetu. Jak podkreśla Ministerstwo Zdrowia, regularna aktywność, choćby 30-minutowy spacer, zmniejsza ryzyko chorób przewlekłych takich jak otyłość, cukrzyca typu 2 czy choroby serca. Ponadto poprawia samopoczucie, redukuje stres i objawy depresji oraz lęku, które mogą nasilać się przy nadmiernym korzystaniu ze smartfonów.
Aktywne spędzanie czasu może też być formą zabawy. Gry ruchowe, wycieczki, taniec, zajęcia sportowe czy wspólne wyprawy z rodziną to przyjemne sposoby na budowanie pozytywnych wspomnień i rozwijanie w dziecku pasji. W przeciwieństwie do biernego scrollowania treści w Internecie, aktywność fizyczna daje dziecku realne bodźce, uczy współpracy i zdrowej rywalizacji w przyszłości. Jak podkreślają psycholodzy, regularny ruch od najmłodszych lat zwiększa wydzielanie się endorfin, czyli hormonów szczęścia, które regulują dobre samopoczucie i wpływają pozytywnie na jakość życia. Dzięki nim dziecko ma wyższą samoocenę, lepiej reaguje na nowe wyzwania i skutecznie radzi sobie z codziennym stresem.
Gdy problem narasta – kiedy warto sięgnąć po wsparcie psychologa?
Wielu rodziców widząc, że ich dziecko jest uzależnione od telefonu zastanawia się, jak sobie z nim radzić. Pierwszym rozwiązaniem, które powszechnie przychodzi na myśl, jest detoks od telefonu. Niestety, w przypadku uzależnienia problem jest zazwyczaj mocno złożony, a samo odebranie smartfonu może doprowadzić do frustracji i zdobycia urządzenia przez dziecko w inny sposób. Jak więc postępować?
Przede wszystkim warto pamiętać, że uzależnienie od smartfona, tak jak każde uzależnienie, jest zjawiskiem, które warto skonsultować ze specjalistą. Psycholog lub psycholog dziecięcy przeprowadzając młodego pacjenta przez proces terapeutyczny dołoży wszelkich starań, by wyprowadzić go z nałogu. W trakcie terapii specjalista bada objawy uzależnienia od telefonu, zachowania dziecka i objawy psychiczne, takie jak nasilający się lęk, drażliwość czy nastroje depresyjne. Po dokładnej diagnozie, psycholog najczęściej podejmuje decyzję o skierowaniu dziecka na psychoterapię, w trakcie której dziecko uczy się rozpoznawać swoje emocje, nazywać je i radzić sobie z nimi w konstruktywny sposób. Terapeuta może skierować młodego pacjenta na terapię indywidualną lub terapię rodzinną w Poznaniu np. w naszej Klinice.
W Klinice LMC młodzi pacjenci uzależnieni od telefonu najczęściej uczęszczają na terapię poznawczo-behawioralną, która polega na rozpoznawaniu i modyfikowaniu niezdrowych schematów myślenia związanych z uzależnieniem dziecka od telefonu. Jedną z technik stosowanych przez psychoterapeutę w naszej poradni zdrowia psychicznego w Poznaniu jest trening radzenia sobie z emocjami i tworzenie listy „narzędzi awaryjnych” w przypadku chęci sięgnięcia po telefon. Nasz psycholog dziecięcy i młodzieży w Poznaniu pracuje według zasad evidenced-based, czyli psychoterapii opartej na dowodach naukowych. Dla osób, które nie mieszkają w Poznaniu lub często podróżują oferujemy psychoterapię online.
Badania amerykańskiej psycholog Kimbrely Young wykazały, że po zakończeniu 12-tygodniowej terapii poznawczo-behawioralnej ponad 95 proc. pacjentów radziło sobie z objawami uzależnienia, a 78 proc. utrzymywało poprawę zdrowia psychicznego sześć miesięcy po terapii.
Proces leczenia ma na celu nie tylko wyzbycie się istniejącego problemu, ale także wprowadzenie prawidłowej higieny korzystania z urządzeń elektronicznych przez młodego pacjenta.
Rozmowa zamiast kar – budowanie zaufania i odpowiedzialnego podejścia
Równie ważnym aspektem koniecznym w procesie terapeutycznym uzależnienia od elektroniki dzieci i młodzieży jest wsparcie emocjonalne ze strony otoczenia, zwłaszcza rodziców i opiekunów. Wychodzenie z uzależnienia i odwyk od telefonu to trudny i wymagający proces, który wymaga od dziecka podjęcia pracy nad sobą i wielu wyrzeczeń. Obecność bliskich dorosłych podczas terapii znacząco poprawia komfort młodego pacjenta, zwiększa jego poczucie bezpieczeństwa i motywację do działania.
Ministerstwo Zdrowia rekomenduje rodzicom, których dzieci doświadczają skutków fonoholizmu otwarte i pełne zrozumienia rozmowy z pociechą. Takie podejście zdaniem ekspertów pozwala na budowanie odpowiedzialności u dziecka, uświadamiając ryzyko i ucząc samodzielnego korzystania z technologii.
Każdy rodzic i opiekun, który chce się dowiedzieć, ile godzin przed telefonem to uzależnienie od dziecka, jakie są objawy fonoholizmu i skutki uzależnienia od telefonu może skorzystać z porady naszego psychologa. Klinika LMC w Poznaniu prowadzi konsultacje dla wszystkich dorosłych, których dzieci doświadczają trudności w związku z aktywnością w sieci. W czasie spotkania nasz psycholog pomaga rodzicom zrozumieć, czym jest uzależnienie, jak słuchać potrzeb dziecka i jak leczyć uzależnienie od telefonu u dzieci. W naszej poradni zdrowia psychicznego prowadzimy też terapię rodzinną w Poznaniu, która pozwala na odbudowanie relacji, poprawę komunikacji oraz wspólne wypracowanie zasad korzystania z technologii w domu. Dlatego jeśli podejrzewasz, że Twoje dziecko może być uzależnione od interakcji w smartfonie – zapraszamy do kontaktu i podjęcia psychoterapii w Poznaniu w naszej klinice.
Alternatywne hobby i zajęcia pozalekcyjne – jak odciągnąć dziecko od ekranu?
Prócz aktywności fizycznych, psycholodzy rekomendują alternatywne hobby i zajęcia pozalekcyjne, by odciągnąć dziecko od ekranu. Przede wszystkim warto zacząć od wspólnego poszukania alternatyw dla korzystania z telefonu i rozmowy z dzieckiem o tym, co sprawia mu przyjemność. Może to być sportu (np. piłka nożna, taniec, pływanie), zajęcia artystyczne (np. rysunek, gra na instrumencie, teatr), czytanie książek lub wolontariat. Zorganizowane zajęcia pozalekcyjne nie tylko odciągają uwagę od ekranu i wibracji telefonu, ale też wzmacniają poczucie własnej wartości, uczą pracy zespołowej, dyscypliny i odpowiedzialności. Dzieci, które biorą udział we wspólnych aktywnościach, są też w stanie zbudować relacje z innymi i znaleźć nowe przyjaźnie.
Bibliografia:
- Buksa, Ł. (2023). Fonoholizm i profilaktyka uzależnienia od smartfona u dzieci i młodzieży. Zeszyty prasoznawcze, 1(253), 77-90
- Matuszczak-Świgoń, J., Bednarowska, W. (2019). Terapia poznawczo-behawioralna. Uzależnienia od internetu. Psychoterapia, 1(188), 63-73
- Nałogowe korzystanie z telefonów komórkowych. Szczegółowa charakterystyka zjawiska fonoholizmu w Polsce. Raport z badań”, dr. Maciej Dębski, Gdynia 2016
- Wojtasik, Ł., Dziemidowicz, E. (2019). Urządzenia ekranowe w rękach dzieci w wieku 0–6 lat – zagrożenia, szanse, postulaty profilaktyczne. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 18(2), 106–119