Jak leczyć pracoholizm – to problem, z którym do kliniki coraz częściej zgłaszają się pacjenci. Jak przekazało Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom, w Polsce w 2023 r. uzależnionych od pracy było blisko 2,5 miliona osób powyżej 15. roku życia. Jak zatem rozpoznać zagrożenie i jak mu skutecznie przeciwdziałać?
Kiedy praca przestaje być pasją i staje się nałogiem?
Praca dla wielu osób może być życiową pasją. Nie bez powodu sporo młodych osób, już od najmłodszych lat, wkłada w naukę dużo wysiłku – chcą pracować w wymarzonym zawodzie i w tej płaszczyźnie się spełniać. W przestrzeni publicznej również wciąż popularne są słowa Konfucjusza: „Wybierz sobie zawód, który lubisz, a całe życie nie będziesz musiał pracować”. Jednak zdarza się, że praca z prawdziwej pasji przeradza się w nałóg, który mocno wpływa nie tylko na życie zawodowe, ale również prywatne.
Według Ministerstwa Zdrowia nałóg to silne pragnienie zażywania substancji psychoaktywnej, na przykład alkoholu w przypadku alkoholizmu, lub wykonywania jakiejś czynności, na przykład pracy w przypadku pracoholizmu. Nie inaczej jest w przypadku uzależnienia od pracy. Pracoholizm to nie choroba psychiczna, ale uzależnienie od wykonywania obowiązków zawodowych nawet kosztem życia rodzinnego. Osoba, która jest uzależniona od pracy, czuje silną potrzebę wykonywania zadań, osiągania awansów i kolejnych celów w firmie.
Znaki ostrzegawcze: ciągły stres, brak czasu dla siebie i bliskich
Pracoholizm może objawiać się przez różne symptomy. Najczęściej psycholog u osób uzależnionych od pracy wskazuje na dwa objawy, które mogą wskazywać na rozwijające się uzależnienie.
Jednym z najczęstszych objawów pracoholizmu jest ciągły stres. Osoby uzależnione od pracy czują silną potrzebę wykonywania obowiązków zawodowych, zostawania w pracy po godzinach i trudność w odcięciu się od spraw zawodowych nawet podczas czasu wolnego. Towarzyszy temu poczucie winy, gdy nie pracują oraz lęk przed byciem postrzeganym jako niewystarczająco zaangażowanym. Pracoholik często boi się też zwolnienia, mimo że wykonuje swoją pracę bardzo dobrze i nic nie wskazuje na to, by miał wkrótce dołączyć do grona osób bezrobotnych.
Drugim objawem i skutkiem pracoholizmu jest brak czasu dla siebie i zaniedbywanie relacji z rodziną. Praca może dawać dużą satysfakcję. Mimo to powinna być dodatkiem, a nie sensem życia. O zachowaniu równowagi między życiem prywatnym a zawodowym piszą między innymi badacze ze Szkoły Głównej Handlowej w międzynarodowym czasopiśmie naukowym „Journal of Management and Financial Sciences”. Zdaniem badaczy skuteczna równowaga między pracą a życiem prywatnym przekłada się na zwiększenie produktywności i koncentracji pracowników, zdrowie, mniejsze ryzyko wypalenia zawodowego wzrost motywacji i poprawę dobrostanu psychicznego. Gdy pacjent pracuje za dużo, w jego życiu zaczynają się pojawiać przykre skutki społeczne, a granice między życiem prywatnym i zawodowym zacierają się. Prowadzi to do przeciążenia, obniżonej satysfakcji zawodowej i pogorszenia relacji rodzinnych.
Skąd bierze się potrzeba nieustannego działania? Podłoże psychologiczne pracoholizmu
Ciężko mówić o jednoznacznych przyczynach pracoholizmu. Każdy człowiek jest bowiem inny. Pracownicy mają odmienny stosunek do pełnionych funkcji, odmienne motywacje, ale także różne doświadczenia życiowe i wzorce zachowań, które mogły doprowadzić do uzależnienia. Wśród potencjalnych możliwych przyczyn pracoholizmu wyróżnić można między innymi: niską samoocenę i brak wiary we własne kompetencje. Nierzadko pracoholizm to ucieczka od codziennych problemów, na przykład trudnych relacji z bliskimi.
Prócz silnego wewnętrznego przymusu nakazującego wykonywanie pracy nieustannie i na jak najwyższym poziomie, pracoholicy pragną również chcieć udowodnić najbliższemu otoczeniu, że to oni są najlepsi. Chcą, by ich podziwiano i nieustannie doceniano wysiłek w wykonywane przez nich zadania.
Profesor Kamila Wojdyło mówiąc o przyczynach pracoholizmu wskazała na model work craving, zgodnie z którym pracoholizm to nie tylko obsesja i kompulsja, ale także mechanizm służący regulacji emocji. Osoby uzależnione pracują nieustannie, aby z jednej strony wzmocnić swoje niskie poczucie własnej wartości, a z drugiej – zredukować negatywne emocje, takie jak lęk czy frustracja. Praca staje się dla nich sposobem na uzyskanie ulgi i uniknięcie symptomów odstawiennych, które pojawiają się, gdy nie mogą wykonywać swoich obowiązków.
Głębokie przyczyny pracoholizmu – lęk przed porażką, czy chęć ciągłej kontroli?
Badania pokazują, że lęk przed porażką jest jednym z kluczowych czynników prowadzących do pracoholizmu pacjenta. Jak pokazały badania opublikowane w międzynarodowym czasopiśmie International Journal of Scientific Multidisciplinary Research, osoby uzależnione od pracy często łączą swoją wartość jako człowieka z osiągnięciami zawodowymi, co powoduje, że obawa przed niepowodzeniem wywołuje silny stres i presję do działania. Dodatkowo ten mechanizm jest podtrzymywany przez niewłaściwe przekonania, takie jak utożsamianie własnej wartości z zaangażowaniem i myślenie, że satysfakcję i równowagę w życiu można osiągnąć tylko poprzez sukces zawodowy.
Te same badania wykazały również, że pracoholizm jest ściśle powiązany z cechami osobowości, takimi jak perfekcjonizm i potrzeba kontroli. Zdaniem badaczy perfekcjoniści mają wysokie, często nierealistyczne standardy wykonywania własnej pracy i obawiają się błędów. Taka postawa prowadzi ich do kompulsywnego dążenia do doskonałości przez ciągłe działanie, podejmowanie nowych aktywności i ciągłe myślenie o pracy.
Objawy fizyczne i psychiczne – kiedy organizm woła o przerwę?
Pracoholizm jest jednym z uzależnień, które nierzadko spotykają się z dużą aprobatą ze strony pracodawcy, jak i współpracowników. Środowisko zawodowe uzależnionego ceni sobie bowiem jego zaangażowanie, oddanie i terminowość oraz dokładność wykonania powierzonych zadań. Często włożone wysiłki nagradzane są podwyżką, awansem czy zwykłą pochwałą, co jeszcze bardziej utwierdza uzależnionego w przekonaniu, że tak należy postępować. Licznie osiągane sukcesy powodują jednak kolejne objawy choroby w pracoholizmie i jeszcze większą przewagę życia zawodowego nad życiem prywatnym, które z biegiem czasu coraz bardziej zanika.
Uzależnienie od pracy jest zjawiskiem, które rozwija się stopniowo. Skutki pracoholizmu możemy podzielić na fizyczne, czyli wpływające na organizm, i psychiczne, mające wpływ na dobrostan.
Objawy fizyczne pracoholizmu to między innymi:
- problemy ze snem;
- wycieńczenie fizyczne;
- bóle głowy i migreny;
- bóle mięśni i kręgosłupa;
- problemy żołądkowo-jelitowe;
- zaburzenia apetytu;
- osłabiona odporność.
Objawy psychiczne uzależnienia od pracy to z kolei:
- nieustanne myślenie o pracy;
- problemy z koncentracją;
- utrata zainteresowań poza pracą;
- częstsze rozdrażnienie;
- silny stres;
- brak zadowolenia z wykonanej pracy;
- poczucie winy podczas odpoczynku.
Warto pamiętać, że nie wszystkie objawy muszą wskazywać na uzależnienie od pracy. Na przykład, problemy ze snem, zaburzenia koncentracji, częste bóle głowy i mięśni oraz zaburzenia apetytu mogą wskazywać na rozwijającą się depresję lub inne problemy zdrowia psychicznego, które leczy między innymi nasz psychiatra w Poznaniu. Najważniejszym czynnikiem, który pozwala stwierdzić pracoholizm jest silny przymus wykonywania swojej pracy. Jeśli pracownik ma obawy, że zaczyna być uzależniony od swojej pracy, może wykonać test na objawy pracoholizmu wspólnie z dobrym psychologiem. W trakcie sesji psycholog zapyta pacjenta o jego stosunek do pracy, jakość życia rodzinnego i towarzyskiego oraz ogólne samopoczucie. W razie potrzeby zleci wykonanie innych badań, by potwierdzić lub wykluczyć, że istnieje ryzyko pracoholizmu i skieruje na leczenie do odpowiedniego psychoterapeuty.
Skutki długotrwałego pracoholizmu – wypalenie zawodowe, kryzys rodzinny i utrata pasji
Obserwując pracoholika można na początku odnieść wrażenie, iż wszystko jest w porządku. Często wyłania się bowiem obraz osoby, która jest ambitna, zaradna i całkowicie oddana swojej pracy. Niejednokrotnie w taki sposób osoba uzależniona jest postrzegany przez swojego pracodawcę, który otrzymuje wykonane zadania na najwyższym poziomie, a firma osiąga liczne sukcesy. Niestety, są to tylko pozory, pod którymi kryje się wiele prywatnych problemów pracownika.
Uzależnienie od pracy, tak jak uzależnienie od alkoholu lub telefonu, wpływa negatywnie na sferę relacji z drugim człowiekiem, ale także na ogólne zdrowie osoby uzależnionej. Do częstych negatywnych skutków pracoholizmu można też zaliczyć kryzys relacji rodzinnych. Uzależniony jest bowiem całkowicie oddany swojemu stanowisku, zaś innych ludzi postrzega jako konkurencję. Wszelkie spotkania rodzinne czy uczestnictwo w imprezach firmowych stają się dla pracownika nieistotne i odbierane jako zabieranie czasu, co wzbudza w nim dodatkowo frustrację.
Osoba uzależniona od pracy może też doświadczyć skutków w postaci utraty pasji i zainteresowań. W literaturze podkreśla się, że osoby uzależnione od pracy często traktują wszystkie czynności niezwiązane bezpośrednio z pracą jako obowiązki lub kolejne zadania do wykonania, co powoduje, że nawet czas wolny i rozrywka stają się przedłużeniem pracy, a nie źródłem odpoczynku. Takie myśli u pracoholika mogą prowadzić do utraty dotychczasowych pasji i zainteresowań, które są przez niego traktowane jako kolejne obowiązki do wykonywania.
Zaburzenia w sferze interpersonalnej i utrata zainteresowań to nie jedyne problemy. Konsekwencje pracoholizmu mogą prowadzić też do wypalenia zawodowego, czyli stanu wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji i obniżonego poczucia własnej skuteczności w pracy. Badania Shirom i Taris pokazały, że wypalenie zawodowe w skrajnych przypadkach może prowadzić do spadku efektywności i produktywności, problemów w relacjach a także do depresji i zaburzeń lękowych. Dlatego tak ważne jest, by obserwując u siebie lub bliskiej osoby pierwsze oznaki pracoholizmu, poszukać pomocy u odpowiedniego specjalisty.
Terapia i wsparcie specjalisty – jak wyjść z zaklętego kręgu pracy?
Pracoholizm jako uzależnienie i pracoholizm jako jednostka chorobowa jest trudny do samodzielnego leczenia. Pacjentów, którzy zastanawiają się, jak leczyć pracoholizm, zapraszamy na konsultację z psychologiem do Kliniki LMC. W trakcie spotkania nasz psycholog w Poznaniu wyjaśni, czym jest uzależnienie od pracy, jakie są fazy pracoholizmu i cechy pracoholika oraz wyjaśni, czym są objawy pracoholizmu według ICD-10, czyli Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych. Dzięki konsultacji w naszej poradni zdrowia psychicznego w Poznaniu pacjenci poznają uwarunkowania swojego problemu i będą mogli dokonać dobrej diagnozy.
Efektywne metody leczenia – rola psychoterapii, grup wsparcia i zmiany nawyków
Sposób leczenia pracoholizmu jest to mocno zindywidualizowany proces zależny od problemu pacjenta. Sposób i czas trwania terapii zależy bowiem między innymi od stopnia zaawansowania uzależnienia, a także czynników, które do niego doprowadziły. Pracy nie da się wyeliminować. Niemniej poprzez skuteczne techniki terapeutyczne możliwy jest powrót do prawidłowej równowagi pomiędzy życiem zawodowym a życiem prywatnym. Sposób terapii dobierany jest do pacjenta w sposób indywidualny. Najczęściej stosowaną techniką jest terapia poznawczo-behawioralna. W trakcie terapii pracoholik uczy się identyfikować i modyfikować swoje niezdrowe schematy myślowe, które prowadzą do nadmiernego angażowania się w pracę.
Praca z terapeutą polega na zrozumieniu, jakie potrzeby psychiczne pacjent próbuje zaspokoić poprzez nadmierną pracę – np. potrzebę kontroli, uznania, poczucia własnej wartości lub ucieczki od emocji. Jedną z najczęstszych technik leczenia stosowanych w trakcie terapii pracoholizmu jest restrukturyzacja poznawcza, która polega na rozpoznaniu automatycznych myśli, kwestionowaniu ich prawdziwości i przydatności oraz zastępowaniu ich zdrowszymi i prawdziwymi przekonaniami.
Osoby uzależnione od pracy zapraszamy też do naszych grup wsparcia. Terapia grupowa z dobrym terapeutą polega na systematycznych spotkaniach w grupie, podczas których członkowie dzielą się wzajemnie swoim doświadczeniem związanym z pracoholizmem. Terapia grupowa pozwala uczestnikom doświadczyć poczucia wspólnoty, zrozumienia i akceptacji ze strony innych osób.
Nasi specjaliści pomagają też w zmianie nawyków. Każde uzależnienie od pracy jest związane z utrwalonymi wzorcami zachowań i przekonań, które prowadzą do nadmiernego angażowania się w obowiązki zawodowe kosztem prywatnego życia. Nasi specjaliści pomagają w ich rozpoznaniu i stopniowej zmianie – ucząc, jak planować dzień z uwzględnieniem odpoczynku, jak stawiać granice oraz jak budować zdrową relację z pracą opartą na równowadze, a nie przymusie. Dzięki indywidualnemu podejściu i dostosowaniu technik pracy pacjenci mogą liczyć na trwałą poprawę jakości życia.
Odzyskanie równowagi – sposoby na zdrowy work-life balance
Pierwszym krokiem w walce z pracoholizmem jest świadome wyznaczenie granic – zarówno czasowych, jak i emocjonalnych. Warto ustalić konkretne godziny pracy i konsekwentnie ich przestrzegać, unikając zabierania obowiązków do domu czy spędzania wieczorów przy komputerze. W odzyskaniu równowagi pomoże też planowanie aktywności pozazawodowych z taką samą uwagą, jak planujemy zadania w pracy. Regularne spotkania z rodziną i przyjaciółmi, czas na hobby, aktywność fizyczna, uczenie się nowych umiejętności czy pełen relaks pomagają w odbudowie zdrowych proporcji i w oderwaniu się od nadmiernego zaangażowania w pracę.
W Klinice LMC wiemy, że odzyskanie równowagi przez osoby uzależnione od pracy to duże wyzwanie. Dlatego nasz psycholog w Poznaniu oferuje profesjonalne wsparcie w zakresie pracoholizmu. W czasie konsultacji psychologicznej pacjent dowiaduje się, co to jest pracoholizm, do czego prowadzi uzależnienie od pracy i jak można rozwiązać ten problem. Z kolei odbywając psychoterapię indywidualną pacjent jest w stanie poznać przyczyny swojego uzależnienia od pracy i razem z terapeutą je przepracować. Skuteczną psychoterapię w Poznaniu można podjąć w naszej Klinice. Dla pacjentów, którzy są spoza Wielkopolski lub dużo podróżują oferujemy psychoterapię online prowadzoną według standardów etycznych i z zachowaniem pełnej dyskrecji.
Bibliografia:
Ghaleb, B. D. S. (2024). Understanding Workaholism: Causes, Effects and Solutions. International Journal of Scientific Multidisciplinary Research, 2(10), 1373-1388
Marecki, Ł. (2023). Impact of work-life balance on employee prodictivity and well-being. Journal of Management and Financial Sciences, 16(50), 165-178
Maslach C., Jackson S.E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behavior
Paluchowski, J., Hornowska, E. (2021). O pojęciu pracoholizmu. Wydawnictwo Rys.
Shirom A. (2003). Job-related burnout: A review. Handbook of occupational health psychology
Szmidt, J. i in. (2023). Raport 2023. Uzależnienia w Polsce. Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom
Wojdyło, K. (2016). Uzależnienie od pracy. Teoria-diagnoza-psychoterapia. Stowarzyszenie Natanaelum Instytut Psychoprofilaktyki i Psychoterapii