Objawy zespołu stresu pourazowego najczęściej obejmują powracające myśli z traumatycznego zdarzenia i unikanie miejsc przypominających traumę. Jednak objawów i skutków PTSD jest znacznie więcej, a nieleczona trauma może doprowadzić nawet do depresji. Dlatego w przypadku trudnych doświadczeń warto zgłosić się na konsultację do psychologa.
Czym się różni PTSD od „zwykłego” stresu – definicja i kryteria
Stres to naturalna reakcja organizmu, która towarzyszy każdemu z nas. Zazwyczaj pojawia się w momencie, gdy czujemy zagrożenie lub postrzegamy sytuację jako trudną i wymagającą. Najczęściej stres towarzyszy nam przy rozmowie o pracę, w trakcie trudnego egzaminu lub podczas publicznych wystąpień.
Jak podkreśliły badaczki z Uniwersytetu im. Jana Kochanowskiego w Kielcach, stres może prowadzić do szybszego oddechu, przyspieszonej akcji serca, większego niepokoju, złości, roztargnienia i niecierpliwości. W sytuacji silnego pobudzenia stres może też prowadzić do wybuchów gniewu, a nawet agresywnych zachowań.
Mimo niekorzystnych skutków, powyższe objawy zazwyczaj są normalną reakcją na trudne sytuacje. Niestety, u niektórych osób ekstremalne sytuacje, takie jak wypadek, porwanie czy bycie ofiarą agresji mogą prowadzić do pojawienia się zespołu stresu pourazowego (PTSD).
Zespół stresu pourazowego (PTSD) jest zaburzeniem psychiatrycznym obecnym u osób, które doświadczyły niezwykle trudnego doświadczenia. Mimo, iż PTSD dotyka wielu osób po ciężkich przeżyciach, istnieją pewne czynniki predysponujące do wystąpienia tego zaburzenia. Wśród nich wymienia się między innymi:
- czynniki genetyczne;
- doświadczenie traumy w dzieciństwie;
- epizody depresyjne;
- obecne w rodzinie choroby psychiczne;
- płeć (częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn).
Stres pourazowy pojawia się najczęściej w okresie do pół roku od przeżytego wstrząsającego doświadczenia.
Zespół stresu pourazowego w ICD-10, czyli Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10, dotyczy osób, które:
- były narażone na stresujące wydarzenie o cechach zagrażających zdrowiu lub życiu;
- doświadczają uporczywego przypominania sobie o trudnym wydarzeniu;
- unikają okoliczności i miejsc, które mogą przypomnieć im o trudnej sytuacji;
- nie mogą przypomnieć sobie szczegółów trudnego wydarzenia, doświadczają trudności z zasypianiem, zwiększonej drażliwości, trudności z koncentracją, nadmiernej czujności i wzmożonej reakcji na zaskoczenie.
Jeśli pacjent doświadczył powyższych objawów i utrzymują się one przez minimum pół roku, najprawdopodobniej cierpi on na PTSD.
Małe i duże traumy – kto jest najbardziej narażony na PTSD?
Według danych naukowców z Akademii Medycznej w Białymstoku i Akademii Medycznej w Gdańsku PTSD występuje u ok. 8% – 9% populacji ogólnej, a 61% mężczyzn i 51% kobiet potwierdza przeżycie przynajmniej jednego traumatycznego doświadczenia w przeszłości.
Jak podkreślili autorzy, na zespół stresu pourazowego najbardziej narażone są:
- kobiety;
- osoby o niższym wykształceniu i niższym statusie społecznym;
- z dużym poziomem stresu w codziennym życiu;
- osoby, które doświadczyły przemocy w dzieciństwie;
- osoby, u których rozpoznano choroby psychiczne;
- osoby z rodzin w których rozpoznano zaburzenia lękowe.
Na pojawienie się choroby PTSD narażona jest jednak każda osoba, która doświadczyła traumatycznego wydarzenia i nie może sobie poradzić z własnymi emocjami. Dlatego na konsultację do naszego psychologa w Poznaniu zapraszamy wszystkich, którzy czują, że nie radzą sobie z trudną sytuacją.
Flashbacki, unikanie, nadmierna czujność – specyfika i sygnały ostrzegawcze
Objawy stresu pourazowego mogą się różnić u każdego pacjenta. Nasilenie i rodzaj objawów zależy między innymi od wcześniejszych doświadczeń pacjenta i jego odporności psychicznej, czyli zdolności do radzenia sobie z trudnymi emocjami. Mimo to syndrom stresu pourazowego najczęściej obejmuje trzy sygnały ostrzegawcze, których nie można lekceważyć.
Flashbacki, czyli nawracające myśli i wspomnienia, które mogą pojawić się w każdym momencie życia po doświadczonej traumie. Najczęściej są obecne w chwilach, które przypominają pacjentom o traumie. Na przykład, wiele osób skarży się na flashbacki podczas oglądania scen przemocy w filmach, słyszenia głośnych dźwięków przypominających wystrzały i wchodzenia do miejsc podobnych do tych, w których doświadczyli krzywdy.
Drugim najczęstszym objawem PTSD jest nadmierna czujność. Traumatyczne przeżycia, takie jak wypadek samochodowy czy bycie ofiarą agresji powodują, że organizm pozostaje w stanie ciągłej gotowości na zagrożenie, nawet jeśli niebezpieczeństwo już dawno minęło. Nadmierna czujność może obejmować unikanie ryzykownych miejsc i sytuacji, podwyższony poziom napięcia, nieufność wobec ludzi, bezsenność i przerażenie w sytuacjach trudnych do kontrolowania.
Ostatnim objawem PTSD jest unikanie miejsc i sytuacji, które kojarzą się pacjentom z ciężkimi chwilami. Zazwyczaj pacjenci, którzy doświadczyli przemocy starają się unikać nawiązywania nowych znajomości, a osoby po wypadkach zazwyczaj unikają podróży autem, pociągiem czy autobusem. Mimo braku zagrożenia, uczucie lęku u pacjentów z zespołem stresu pourazowego jest tak silne, że nie są oni w stanie funkcjonować w miejscach przypominających im o traumie.
PTSD u dzieci i młodzieży – specyfika i sygnały ostrzegawcze
Zespół pourazowy może dotknąć nie tylko dorosłych, ale też dzieci i młodzież. Według Małgorzaty Dąbkowskiej (2002) z Kliniki Psychiatrii CM w Bydgoszczy, zaburzenia stresowe pourazowe może ujawniać nawet ok. 15% dzieci.
Maluchy są narażone na uraz psychiczny w przypadku przemocy ze strony rodzica, przemocy rówieśniczej, porzucenia, śmierci bliskiej osoby, zaniedbania, rozwodu rodziców a także w sytuacjach takich jak wypadku, katastrofy i nagłe wizyty w szpitalu. Jak podkreślają naukowcy, nawet krótkotrwałe, ale silnie stresujące wydarzenia mogą wywołać u dzieci reakcję traumatyczną, ponieważ ich układ nerwowy i sposoby radzenia sobie ze stresem są wciąż niedojrzałe.
Objawy fizyczne zespołu stresu pourazowego u dzieci obejmują najczęściej bóle brzucha i głowy, problemy ze snem, drżenie rąk i nadmierną potliwość w niektórych sytuacjach, brak apetytu i mimowolne oddawanie moczu. Niektóre dzieci po traumie są też narażone na uzależnienie np. od telefonu.
Co ważne, dzieci mogą być narażone na traumę bez wiedzy rodzica, na przykład w szkole lub podczas zabawy na świeżym powietrzu. Dlatego obserwując u swojego dziecka nietypowe objawy i zachowania oraz utratę zainteresowań i przyjemności, warto skonsultować się z psychologiem dziecięcym, na przykład w Klinice LMC. Nasza poradnia zdrowia psychicznego oferuje konsultacje z psychologiem dzieci i młodzieży w Poznaniu oraz ich rodzicom.
Diagnostyka PTSD krok po kroku – wywiad, testy, skale
Przyczyny PTSD mogą być różne, dlatego bardzo ważna w rozpoznaniu jest rzetelna diagnoza przeprowadzona przez dobrego psychologa. Na początku wizyty specjalista przeprowadza szczegółowy wywiad dotyczący objawów doświadczanych przez pacjenta, wydarzeń które mogły spowodować silny wstrząs psychiczny i przebytych chorób.
W razie potrzeby specjalista korzysta ze specjalnych testów i skal służących do diagnozy PTSD. Jednym z takich narzędzi jest Polska Wersja Kwestionariusza do Mierzenia Stresu Pourazowego PTSD-8, który jest dobrym narzędziem do diagnozy schorzenia u dorosłych.
Leczenie stresu pourazowego
Leczenie PTSD polega zazwyczaj na połączeniu metod farmakologicznych i psychoterapii. Lekarz psychiatra po odbytej konsultacji i przeprowadzeniu niezbędnych badań stosuje najczęściej leki z grupy SSRI, które mają za zadanie wspomóc pacjenta w walce między innymi z lękiem.
Równie istotnym elementem leczenia jest podjęcie psychoterapii poznawczo-behawioralnej (CBT), która składa się zazwyczaj z kilku do kilkunastu sesji i jest jedną z najskuteczniejszych metod leczenia szoku pourazowego i somatycznych objawów PTSD. Psychoterapia w tym nurcie polega na zrozumieniu źródła problemu przez pacjenta i nauczeniu go nowych sposobów reagowania na bodźce wywołujące lęk. Terapia CBT w leczeniu traumy psychicznej obejmuje:
- stopniową ekspozycję na bodźce związane z traumą, np. przebywanie w aucie przez osoby po wypadkach komunikacyjnych;
- pracę nad negatywnymi przekonaniami;
- techniki relaksacyjne i oddechowe;
- treningi umiejętności radzenia sobie z emocjami.
Klinika LMC oferuje terapię traumy pacjentom z Poznania i z innych miast w Polsce. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom naszych klientów oferujemy też psychoterapię online dla osób, które są często w podróży lub z różnych względów nie mogą pojawić się na wizycie w poradni.
Złożony zespół stresu pourazowego może też wymagać konsultacji z lekarzem psychiatrą. Farmakoterapia leczeniu syndromu żołnierza obejmuje wdrożenie leków przeciwlękowych i przeciwdepresyjnych, które pomagają pacjentom lepiej funkcjonować. Warto pamiętać, że leki na PTSD są skuteczne w połączeniu z psychoterapią.
Jak wspierać bliską osobę z PTSD – praktyczne wskazówki dla rodziny
Psychoterapia i farmakoterapia są istotne w leczeniu zespołu stresu pourazowego. Jednak w walce z PTSD niezwykle ważne jest też emocjonalne wsparcie najbliższych. Zwykła obecność, pytania o samopoczucie i pomoc w codziennych obowiązkach to proste czynności, które są nieocenionym wsparciem w powrocie do zdrowia osób po traumie.
Psycholodzy zalecają, by bliscy pacjentów zachęcali ich do utrzymania rutyny i wykonywania codziennych czynności, na przykład robienie prania czy gotowania posiłków. Ważne, by pamiętać, że osoby po traumie mogą zamknąć się w sobie, a nawet doświadczyć nastrojów depresyjnych. W takim przypadku konieczne jest zapewnienie opieki psychologicznej i monitorowanie zdrowia skrzywdzonej osoby.
We wsparciu bliskiego z PTSD należy też unikać mówienia „wiem, jak się czujesz”, lekceważenia doświadczeń, porównywania z innymi i sugerowania, że powinien „przestać się martwić”. Takie komentarze mogą prowadzić do zranienia uczuć bliskiego i pogłębić jego zły stan psychiczny.
Bibliografia:
- Dąbkowska M. (2002). Zespół stresu pourazowego u dzieci. Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej, 2, 251–254.
- Holiczer, A., Gałuszko, M., Cubała, W. J. (2007). Zaburzenie stresowe pourazowe-opis ewolucji koncepcji zaburzenia i podejœść terapeutycznych. Psychiatria, 4 (1), 25-32.
- Ostrowska, M., Michcik, A. (2014). Stres w pracy – objawy, konsekwencje, przeciwdziałanie. Bezpieczeństwo Pracy: nauka i praktyka, 5, 12-15.