Zaburzenia adaptacyjne: jak radzić sobie w obliczu zmian życiowych? Diagnoza i terapia

Zaburzenia adaptacyjne to reakcja psychiczna, która może pojawić się, gdy trudno nam przystosować się do zmian w życiu. Zmiany, często nieuniknione, mogą powodować w nas lęk i poczucie strachu przed jutrem. Każda z nich niesie coś nowego, często nieprzewidywalnego i obarczonego pewnym ryzykiem. W większości przypadków po pewnym czasie odzyskujemy równowagę i dobre samopoczucie, jednak nie zawsze tak się dzieje. Gdy nowe wyzwania wciąż budzą lęk i utrudniają codzienne życie, może to wskazywać na rozwój zaburzeń adaptacyjnych.

Czym różnią się zaburzenia adaptacyjne od „zwykłego” stresu?

Zaburzenia adaptacyjne to grupa zaburzeń psychicznych, które pojawiają się w odpowiedzi na znaczące zmiany życiowe lub stresujące wydarzenia, takie jak zmiana pracy, odejście bliskiej osoby, problemy zdrowotne, przeprowadzka czy narodziny dziecka. Takie sytuacje mogą prowadzić do silnego stresu, lęku, drażliwości, niepokoju i rozdrażnienia a nawet skłonności do katastroficznego myślenia.

Wielu pacjentów w tym miejscu może zastanawiać się – jak odróżnić problemy adaptacyjne od zwykłej reakcji na stres i jakie są objawy zaburzenia adaptacyjnego? Argumentują, że zmiana pracy czy narodziny dziecka to normalne sytuacje, które prowadzą do trudności w myśleniu, podwyższonej drażliwości czy obaw.

Rzeczywiście, nagłe wydarzenia lub poważne zmiany życiowe mogą powodować objawy takie jak stres, problemy ze snem czy nudności. Jednak zazwyczaj po kilku dniach lub tygodniach te objawy powinny minąć. Zaburzenia adaptacyjne według kryterium f43.2 w ICD-10 charakteryzują się trudnościami w adaptacji do nowej sytuacji, co prowadzi do problemów emocjonalnych i behawioralnych nawet przez kilka miesięcy. W ramach kryterium behawioralnego obserwuje się m.in. wycofanie społeczne, drażliwość czy impulsywność, które towarzyszą takim objawom jak depresja, lęk i poczucie bezradności, znacząco obniżając jakość życia pacjentów.

Typowe wyzwalacze – rozwód, przeprowadzka, utrata pracy

Zaburzenie adaptacyjne najczęściej jest reakcją na trudne doświadczenia i zmiany, które zmieniają całe życie. Jak wykazują badania przeprowadzone przez amerykańskiego socjologa Paula Amato, jednym z najczęstszych wyzwalaczy reakcji adaptacyjnych jest rozwód. Zakończenie małżeństwa najczęściej oznacza utratę pewnej rutyny życiowej która towarzyszyła nam przez wiele lat. Taka sytuacja wymaga od pacjentów redefinicji własnej tożsamości jako osoby samotnej lub w nowej roli, na przykład samotnego rodzica.

Jak zwrócili uwagę badacze, rozwód może wyzwalać szereg przykrych emocji, takich jak złość, strach przed procesem sądowym, poczucie winy, porażki i odrzucenia. Gdy pacjent nie może sobie poradzić z tą sytuacją, najczęściej jest narażony problemy adaptacyjne.

Przyczyny zaburzeń adaptacyjnych to też przeprowadzka i utrata pracy. Obydwa wydarzenia, podobnie jak rozstanie, są związane ze zmianą i utratą pewnej rutyny pacjenta. Nagła utrata pracy i zmiana domu mogą prowadzić do poczucia chaosu, braku kontroli, złego samopoczucia i obniżonej motywacji.

W momencie, gdy dane wydarzenie powoduje w nas negatywne emocje i utrudnia codzienne funkcjonowanie, warto skonsultować tą sprawę z psychologiem, który po dogłębnym wywiadzie zdiagnozuje pacjenta pod kątem zaburzeń adaptacyjnych i innych schorzeń. Osoby poszukujące psychologa w Poznaniu zajmującego się zaburzeniami adaptacyjnymi powinny sprawdzić doświadczenie danego specjalisty, opinie pacjentów a także renomę kliniki, w której psycholog przyjmuje. Dobry specjalista zwiększa szansę na wyzbycie się problemu i pełen komfort życia.

Jak wygląda diagnoza? Od rozmowy klinicznej po kryteria DSM-5

Diagnoza zaburzeń adaptacyjnych to proces, który wymaga dokładnej oceny klinicznej przeprowadzonej przez dobrego specjalistę, takiego jak psycholog lub psychiatra. Od wyników przeprowadzonej diagnozy zależy dalszy sposób leczenia pacjenta, dlatego niezwykle istotne jest, by udać się do doświadczonego specjalisty w zakresie zaburzeń adaptacyjnych.

Podstawowym narzędziem diagnostycznym przy podejrzeniu zaburzeń adaptacyjnych jest wywiad kliniczny, w którym specjalista zbiera informacje dotyczące objawów doświadczanych przez pacjenta, czasu ich trwania i intensywności, aktualnej sytuacji życiowej, przebytych chorób i doświadczeń życiowych, które mogą być przyczyną problemów pacjenta.

Wywiad kliniczny jest oparty na kryteriach zaburzeń adaptacyjnych w ICD-10 oraz w DSM-5. Według klasyfikacji, zaburzenie adaptacyjne jest diagnozowane, gdy objawy i problemy emocjonalne pojawiają się w ciągu miesiąca lub trzech miesięcy od wystąpienia stresorów. Trudności adaptacyjne powinny też utrudniać codzienne funkcjonowanie pacjentów, by mogły być leczone u psychologa.

W trakcie diagnozy specjalista może też posłużyć się specjalnymi kwestionariuszami do oceny nasilenia objawów i identyfikacji konkretnych problemów. Przykłady takich narzędzi to m.in. kwestionariusz do oceny poziomu lęku i depresji i kwestionariusz do mierzenia poziomu stresu doświadczanego przez pacjenta. W trakcie konsultacji specjalista może też posłużyć się narzędziami do oceny osobowości pacjenta lub innych, które uzna za niezbędne w diagnozie.

Podczas wizyty klinicznej specjalista może też obserwować zachowanie pacjenta, jego sposób mówienia, ekspresję emocjonalną i reakcje na pytania. Te obserwacje mogą dostarczyć dodatkowych informacji na temat stanu emocjonalnego.

Sprawdzone strategie radzenia sobie – od technik pomocowych po terapię CBT

Po dogłębnie przeprowadzonej diagnozie specjalista udziela pacjentowi informacji zwrotnej dotyczącej doświadczanych przez niego problemów. W trakcie konsultacji psycholog wyjaśnia, co to są zaburzenia adaptacyjne, wyjaśnia przyczyny problemu i możliwe sposoby leczenia.

Jednym z możliwych sposobów na zmniejszenie zaburzeń adaptacyjnych są techniki samopomocowe, czyli ćwiczenia, które pacjent może samodzielnie wykonywać w domu. Jedną z metod samopomocowych jest progresywna relaksacja mięśni Jacobsona, która polega na napinaniu i rozluźnianiu poszczególnych grup mięśni. Badania przeprowadzone przez twórcę tej techniki wykazały, że regularne ćwiczenia pozwalają zmniejszyć stres i złagodzić przykre objawy w trudnych chwilach.

Techniki samopomocowe to skuteczne narzędzie, które dobrze sprawdzi się w pierwszej fazie choroby.

Niestety, u wielu pacjentów reakcje adaptacyjne są tak silne, że zwykłe techniki samopomocowe mogą nie wystarczyć. Gdy reakcje emocjonalne utrudniają codzienne życie, warto zgłosić się o pomoc do psychologa. Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne są leczone za pomocą terapii poznawczo-behawioralnej (CBT), która pomaga zrozumieć reakcje adaptacyjne i radzić sobie w trudnych chwilach.

Psychoterapia poznawczo-behawioralna skupia się na analizie czynników i aktywności, które mogły doprowadzić do zaburzeń adaptacyjnych. W trakcie spotkań psychoterapeuta wykonuje z pacjentem ćwiczenia, które mają mu pomóc poradzić sobie z problemem. Jednym z nich jest dziennik myśli automatycznych, który pozwala odzyskać poczucie wpływu i zmniejszyć niepokój.

Kiedy szukać profesjonalnej pomocy i jak wybrać terapeutę?

Nieleczone zaburzenia adaptacyjne mogą doprowadzić do depresji adaptacyjnej, czyli utrwalonego stanu obniżonego nastroju, spadku energii i motywacji do działania. Ze względu na rangę problemu depresję adaptacyjną leczy się u doświadczonego psychiatry. Lekarz pomaga pacjentom zrozumieć, co to są zaburzenia adaptacyjne, jak powstają, jakie są ich klasyfikacje, przekazuje podstawowe wiadomości na temat choroby a w razie konieczności wystawia zwolnienie lekarskie z powodu zaburzenia adaptacyjnego. W trakcie spotkań lekarz stosuje farmakoterapię, która w połączeniu z psychoterapią jest skuteczną metodą leczenia zaburzeń behawioralnych. Dlatego poszukując pomocy w Poznaniu warto skorzystać z pomocy psychoterapeuty, który współpracuje z lekarzem psychiatrą. Holistyczne podejście do problemu zwiększa bowiem szansę sukcesu i wyleczenia zaburzeń adaptacyjnych. Taką pomoc oferuje między innymi Klinika LMC, która zaprasza też do skorzystania z psychoterapii online. To rozwiązanie jest szczególnie dedykowane pacjentom, którzy nie mogą pojawić się osobiście w klinice lub zmagają się z lękiem przed wyjściem z domu.

Nasza klinika oferuje też konsultacje z psychologiem dzieci i młodzieży w Poznaniu, który specjalizuje się w zaburzeniach adaptacyjnych u dzieci. Zapraszamy do konsultacji.

Bibliografia:

• Amato, P. R. (2000). The Consequences of Divorce for Adults and Children. Journal of Marriage and Family, 62(4), 1269–1287.
• Bachem, R., & Casey, P. (2018). Adjustment disorder: a diagnosis whose time has come. Journal of affective disorders, 227, 243-253.
• Jacobson, E. (1987). Progressive relaxation. The American Journal of Psychology, 100(3/4), 522-537.