Silna potrzeba perfekcjonizmu

Perfekcjonizm określany jest jako ciągłe dążenie do bycia doskonałym w jednej lub wielu dziedzinach życia. Polega na wyznaczaniu sobie wygórowanych, często nierealistycznych celów. Osoby, które cechują się silną potrzebą perfekcjonizmu nie są w stanie zaakceptować żadnych błędów, a każde, nawet najmniejsze potknięcie, traktują jako porażkę. Takie podejście sprawia, że żyją one w ciągłym napięciu i stresie.

Objawy

Nie każda osoba, która ma ambicje zostania w jakiejś dziedzinie wybitnym powinna udać się na konsultacje psychologiczne. Destrukcyjność perfekcjonizmu pojawia się wtedy, kiedy osoba nie potrafi cieszyć się z osiągniętych rezultatów, ciągle jej mało, po osiągnięciu celu stawia sobie kolejny. Dodatkowo niebezpieczne może być myślenie “czarno-białe”, które często występuje u osób z perfekcjonizmem, czyli “albo jestem doskonały, albo jestem beznadziejny”.

W przypadku tzw. “zdrowego perfekcjonizmu” sumienność i skrupulatność połączona jest ze spokojem, radością z uzyskanych rezultatów, nawet jeśli po drodze natrafiono na potknięcia, które zdrowa osoba przyjmuje bez większych trudności.

W przypadku osób ze zbyt silną potrzebą perfekcjonizmu występuje dodatkowo:

• ogromny lęk przed porażką;
• problemy z podjęciem jakiejkolwiek decyzji;
• brak elastyczności własnych standardów – perfekcjoniści wymagają od siebie wykonywania zadań idealnie, najczęściej w wielu dziedzinach życia, bez względu na inne okoliczności, takie jak zmęczenie czy choroba, brak im wyrozumiałości dla samych siebie;
• wieczne nienasycenie sukcesami, osoba cechująca się perfekcjonizmem nie potrafi docenić swoich dokonań i ciągle sięga po kolejne cele;
• nastawienie na efekt, a nie proces, tylko osiągnięcie celu liczy się dla perfekcjonisty, sam proces osiągania celu jest zazwyczaj bardzo nieprzyjemny.

Osoby, które cechują się silną potrzebą perfekcjonizmu często:

• cechują się drobiazgowością i skrupulatnością, dbają o każdy szczegół, często wręcz katując się nieustannym poprawianiem siebie;
• nie potrafią poprosić o pomoc, czy podzielić się obowiązkami, wynika to z założenia, że sami zrobią wszystko lepiej i dodatkowo pomoc drugiej osoby może być traktowana jako dowód, że sami sobie z tym nie poradzili;
• zakładają niepowodzenie własnych działań, występuje u nich myślenie katastroficzne, z góry przyjmują najgorszy możliwy scenariusz, co dodatkowo potęguje ich lęki;
• nie dotrzymują terminów mimo, że pracują “po godzinach”, związane jest to ze zbyt dużą drobiazgowością przy wykonywaniu powierzonych zadań;
• mają trudności z utrzymywaniem relacji i okazywaniem emocji, są to dziedziny, które bardzo trudno ująć w przewidywalne, doskonałe ramy, które sprawiają, że perfekcjoniści czują się bezpieczni, często stawiają też wygórowane cele również swoim najbliższym, np. żonie, dzieciom.

Osoby, które mają problem z perfekcjonizmem nierzadko nie zdają sobie sprawy z powagi sytuacji. Dzisiejsza kultura dodatkowo zachęca do ciągłego rozwoju i dążenia do bycia doskonałym. Warto więc w przypadku występowania objawów porozmawiać z osobą bliską, jak ona to widzi i zgłosić się do specjalisty, który pomoże w określeniu czy potrzeba perfekcjonizmu jest zbyt silna czy może jej natężenie mieści się w normie.

Perfekcjonizm neurotyczny może łączyć się z prokrastynacją, czyli odkładaniem robienia rzeczy na później. Lęk i wygórowane cele sprawiają, że osoba odkłada wykonywanie zadań, np. w pracy, na jak najpóźniejszy termin.

Przyczyny

Przyczyny perfekcjonizmu upatruje się w biologicznych predyspozycjach oraz doświadczeniach wczesnodziecięcych, czyli odpowiedzialne są zarówno geny, jak i środowisko.

Każda historia rozpatrywana jest indywidualnie, często jednak osoby ze zbyt silną potrzebą bycia doskonałym mieli bardzo surowych rodziców. Nadmierne wymagania i ciągła krytyka słyszana w dzieciństwie od ojca lub matki zostaje w życiu dorosłym przekształcona w schematy myślenia, w przymus bycia doskonałym. Dodatkowo ciągłe porównywanie dziecka przez rodziców do innych rówieśników, stosowanie kar sprzyja byciu bardzo surowym w dążeniu do doskonałości zarówno w dzieciństwie, jak i w dorosłości.

Możliwą przyczyną perfekcjonizmu może być również miłość warunkowa, czyli zwracanie uwagi na dziecko przez rodziców tylko wtedy, kiedy spełnia ich oczekiwania lub odnosi sukcesy. Często sami rodzice perfekcjonistów mieli podobny problem w nasileniu potrzeby dążenia do doskonałości. Perfekcjonizm częściej występuje u jedynaków i pierworodnych.

Leczenie i rokowania

Najskuteczniejszą formą leczenia perfekcjonizmu jest psychoterapia. Farmakoterapia jest włączana tylko w przypadku współwystępowania innych, poważnych objawów, takich jak myśli samobójcze, zaburzenia odżywiania, depresja.

Samym celem psychoterapii jest przesunięcie wymagań pacjenta wobec siebie i innych z “musi być perfekcyjnie” na “nie musi być idealnie”. Nie chodzi więc o całkowite wyeliminowanie tej cechy osobowości, raczej o zmniejszenie ciągłego przymusu bycia doskonałym, pozwalanie sobie na bycie “wystarczająco dobrym”, bez lęku i poczucia winy. Ważne jest również zbudowanie adekwatnej samooceny, która nie jest uzależniona od innych i osiąganych sukcesów.

Czas leczenia i rokowania uzależnione są od głębokości zaburzenia. Perfekcjonizm może być objawem osobowości obsesyjno-kompulsywnej, czasami występuje też łącznie z zaburzeniami lękowymi, takimi jak fobia społeczna, nerwica natręctw. Psychoterapia może trwać od kilku miesięcy do kilku lat, czas zależny jest od diagnozy.

Osoby z nasiloną potrzebą perfekcjonizmu żyją w nieustającym stresie, zmniejszenie wymagań wobec siebie jest czasochłonne, ale daje ogromną ulgę i może przywrócić radość z życia.