Obniżona samoocena

Samooceną określa się postawę wobec siebie, ocenę własnej wartości. Jest to zbiór przekonań na własny temat. Bardzo często jest to nieświadomy nawyk myślenia o sobie w konkretny sposób. U osób z obniżoną samooceną występuje tendencja do krytycznego patrzenie na siebie w wielu aspektach życia. Posiadają one głównie negatywne przekonania dotyczące siebie, często pojawia się u nich uogólnione przekonanie, że są “do niczego”, niskie poczucie własnej wartości.

Często przy obniżonej samoocenie mówi się o “wewnętrznym krytyku”, jako o określeniu wiecznego samokrytycyzmu czy zwątpienia w siebie. Jest to głos, który mówi “Na pewno sobie nie poradzisz”. Im niższa samoocena, tym więcej obszarów życia obejmuje. Osoby z obniżonym poczuciem własnej wartości charakteryzują się dużą sztywnością myślenia o sobie, jeśli osiągają sukcesy to szybciej o nich zapominają niż o porażkach lub przypisują osiągnięcia czynnikom zewnętrznym, a nie sobie. Niskie poczucie własnej wartości wywołuje na przykład przekonanie “miałem po prostu szczęście, udało mi się” zamiast “zapracowałem na swój sukces”. Niska samoocena wynika często z rozbieżności między ja idealnym a ja realnym, czyli między tym, jacy chcielibyśmy być a tym, jacy rzeczywiście jesteśmy.

Niska samoocena, objawy

Osoby z niską samooceną pamiętają o swoich porażkach, trudniej przypomnieć im sobie ich sukcesy i dokonania. Często wyolbrzymiają swoje słabości. Jest to wynik niskiego poczucia własnej wartości. Osoby takie mają często poczucie winy i tendencję do obwiniania się, kiedy coś nie dzieje się tak, jakby tego chcieli. Objawy obniżonej samooceny to również:

• trudności w podejmowaniu decyzji,
• ciągłe niezadowolenie z siebie,
• nierealistyczne wymagania wobec siebie połączone z nadmierną samokrytyką,
• nadwrażliwość na krytykę,
• skłonność do przesadnego wręcz dbania o innych, czasem kosztem siebie i własnych potrzeb,
• perfekcjonizm,
• negatywne nastawienie do swoich umiejętności, brak wiary w siebie,
• poczucie beznadziejności, bezwartościowości
• brak motywacji,
• przygnębienie,
• porównywanie się z innymi osobami.

U pacjenta z obniżoną samooceną często bada się jego “ja idealne”, czyli sprawdza się, jakie jest jego wymarzona wersja siebie i na ile jest ona realna do osiągnięcia. Często jest to zbyt wyidealizowany obraz, nierealny, co dodatkowo może sprzyjać niskiemu poczuciu własnej wartości. “Ja idealne”, które zawiera cechy możliwe do osiągnięcia może nas motywować do rozwoju, pomaga nam budować adekwatną samoocenę, ale zbyt wyśrubowane wymagania wobec siebie mają odwrotny skutek

Przyczyny choroby

Nasz wewnętrzny krytyk to uwewnętrznione przekazy, które słyszeliśmy w dzieciństwie. To, jakie mieliśmy doświadczenia w pierwszych kilkunastu latach naszego życia warunkuje nasz sposób myślenia o sobie w życiu dorosłym.

Jako jedną z najczęstszych przyczyn obniżonej samooceny określa się styl wychowawczy rodziców. To jak mówili do dziecka, czy je krytykowali, karali, zaniedbywali jest kluczowym czynnikiem. Nie chodzi tutaj wyłącznie o przypadki przemocy fizycznej czy psychicznej, czasem w trosce o dobro dziecka rodzice są wobec niego zbyt wymagający, a dziecko nie jest w stanie sprostać im wygórowanym ambicjom. Rozczarowanie rodzica jest zamieniane w rozczarowanie sobą w życiu dorosłym. Zdarzają się też sytuacje, że niska samoocena może wynikać z nadopiekuńczości rodziców. Dzieciństwo to czas zdobywania różnych umiejętności, jeśli rodzice z lęku nie pozwalają dziecku na samodzielność i robią wszystko za niego, nie ma on możliwości sprawdzić się w różnych, czasem trudnych dla siebie, sytuacjach i na podstawie tych doświadczeń zbudować adekwatną samoocenę.

Źródłem niskiej samooceny może być niespełnienie wymagań grupy rówieśniczej. Wyśmiewanie, wyszydzanie może znacząco wpłynąć na obraz siebie.

Zdarzają się też sytuacje, gdy zaniżona samoocena pojawia się dopiero w życiu dorosłym, związana ona jest wtedy z presją otoczenia, np. wymagającym pracodawcą lub zbyt dużą ilością obowiązków

Leczenie w przypadku niskiej samooceny

Leczenie obniżonej samooceny to przede wszystkim psychoterapia. Uświadomienie sobie schematów myślenia o sobie i ich źródeł pomaga je przeanalizować i zbadać ich adekwatność i zgodność z rzeczywistością. Daje to możliwość stworzenia nowych przekonań na własny temat. Więź z nieoceniającym terapeutą jest jednym ze sposobów na zbudowanie adekwatnej samooceny, nie jest to jednak proces łatwy. Często wymaga czasu z uwagi na dużą sztywność tych schematów myślenia. Terapia mająca na celu pracę z samooceną może trwać od kilku miesięcy do kilku lat, zależy to od tego, czy występują jakieś dodatkowe objawy.

Warto podjąć walkę z obniżoną samooceną, ponieważ adekwatna samoocena pomaga na poprawę relacji partnerskich i rodzinnych. Często osoby z wyższą samooceną łatwiej znajdują satysfakcjonującą pracę, są bardziej asertywni, potrafią cieszyć się z własnych sukcesów i pasji oraz odważniej i z mniejszym lękiem podejmują wyzwania.