Uzależnienia behawioralne – czym są? Jakie są przyczyny i jak wygląda terapia?

Uzależnienia behawioralne mogą pojawić się wtedy, gdy codzienne czynności, takie jak zakupy, gry internetowe czy regularna aktywność fizyczna przestają być okazjonalną przyjemnością, a stają się przymusem dominującym nad innymi aspektami życia. Jednak czy każda czynność, która sprawia nam przyjemność i którą musimy wykonać jest uzależnieniem behawioralnym? O tym, jakie są kryteria diagnozy i jak wygląda terapia opisujemy w poniższym artykule.

Od hazardu do smartfona – spektrum współczesnych uzależnień behawioralnych

W codziennym życiu ludzie wykonują różne czynności, które sprawiają im przyjemność. Aktywność fizyczna, próbowanie ulubionych potraw, zakupy czy gry i zabawy to tylko niektóre z czynności, które można wykonywać dla własnej satysfakcji i relaksu. Wykonywane okazjonalnie mogą przynieść wiele radości i stanowić doskonały sposób odpoczynku. Jednak gdy zaczynamy odczuwać wewnętrzny przymus angażowania się w te czynności i stają się one dominującym elementem naszego życia, może to być sygnałem, że mamy do czynienia z uzależnieniem behawioralnym.

Uzależnienie behawioralne to zaburzenie, w którym osoba staje się nadmiernie zaangażowana w powtarzanie pewnych czynności czując silną potrzebę ich wykonywania. W przeciwieństwie do nałogu od substancji, zespoły behawioralne dotyczą nawyków, zaś najczęstsze przykłady uzależnienia behawioralnego to m.in. hazard, gry komputerowe, zakupy, jedzenie czy korzystanie z internetu. Osoby zmagające się z uzależnieniami behawioralnymi często tracą kontrolę nad swoimi zachowaniami, co prowadzi do pogorszenia relacji społecznych, problemów finansowych, zdrowotnych oraz emocjonalnych. Te konsekwencje uzależnienia mogą znacząco wpłynąć na jakość życia i codzienne funkcjonowanie. Podobnie jak w przypadku uzależnień od substancji, uzależnienia behawioralne w klasyfikacji ICD-11 wiążą się z uczuciem przymusu, który trudno jest przezwyciężyć bez odpowiedniego wsparcia terapeutycznego.

Co dzieje się w mózgu? Mechanizmy nagrody a utrwalone nawyki

Problemy behawioralne i nałogi powstają poprzez złożone procesy biologiczne i chemiczne w naszym mózgu. Przyczyny uzależnienia behawioralnego to między innymi gry komputerowe i ulubione zakupy. Każda z tych czynności prowadzi do wydzielania się dopaminy – substancji, która odpowiada za poczucie przyjemności, motywację i dobry nastrój. Substancje psychoaktywne oraz niektóre zachowania mogą podnieść poziom dopaminy nawet kilkukrotnie bardziej niż naturalne nagrody, co mózg odbiera jako sygnał do powtórzenia czynności.

W miarę powtarzania pewnych czynności mózg adaptuje się do podwyższonej ilości dopaminy. Dlatego by znowu czuć radość i satysfakcję, organizm musi częściej powtarzać przyjemne zachowania, takie jak praca czy zakupy. W przeciwnym razie pacjent może odczuwać drażliwość i pobudzenie.

Wczesne czerwone flagi – sygnały ostrzegawcze dla bliskich i specjalistów

Problemy behawioralne u ludzi rozwijają się stopniowo i da się im zapobiec. W profilaktyce zdrowia psychicznego bardzo ważne jest zwrócenie uwagi na początkowe symptomy, które mogą wskazywać na rozwijający się problem.

Pierwsze objawy uzależnienia behawioralnego to między innymi:

• silna, niepohamowana potrzeba wykonywania danych czynności, np. zakupów, grania w gry lub chodzenia do pracy;
• nieustanne myślenie o danej czynności;
• rozdrażnienie;
• zaniedbywanie relacji z innymi;
• utrata pieniędzy na zakup substancji;
• podejmowanie ryzykownych zachowań.

Warto pamiętać, że poszczególne objawy mogą różnić się w zależności od rodzaju uzależnienia behawioralnego. W diagnostyce szczególną rolę odgrywa kryterium behawioralne, obejmujące obserwację zachowań. Na przykład, w przypadku zakupoholizmu pacjenci będą mieli niepohamowaną potrzebę kupowania dużej ilości niepotrzebnych rzeczy. Przy pracoholizmie osoby uzależnione spędzają znacznie więcej godzin w pracy, niż jest to konieczne, a gdy muszą opuścić biuro, czują złość, frustrację i niepokój. Z kolei osoby zmagające się z seksoholizmem mogą podejmować zachowania ryzykowne, takie jak seks bez zabezpieczenia.

Również u dzieci uzależnienia behawioralne będą przebiegać inaczej niż u dorosłych. W przypadku maluchów uzależnienie najczęściej obejmuje granie w gry, oglądanie bajek i większą podatność na nadmierne korzystanie z urządzeń elektronicznych. Z tego względu profilaktyka uzależnień u dzieci i młodzieży obejmuje rozmowę o emocjach, wyznaczenie granic korzystania z ekranów i budowanie nawyku odpoczynku bez elektroniki.

Terapia w praktyce – programy CBT, grupy wsparcia, farmakologia wspomagająca

Leczenie uzależnień behawioralnych zależy od indywidualnych potrzeb pacjentów i stopnia zaawansowania problemu. O tym, jak leczyć uzależnienie behawioralne zawsze decyduje psycholog lub lekarz psychiatra. Dlatego w trakcie pierwszych konsultacji z psychologiem odbywa się pełna diagnostyka osobowości pacjenta, jego sytuacji życiowej i czynników, które mogły doprowadzić do powstania uzależnienia.

Najskuteczniejszą metodą leczenia behawioralnego jest psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT), która skupia się na rozpoznaniu i modyfikowaniu przekonań prowadzących do uzależniających zachowań. W CBT kluczowym założeniem jest to, że nasze myśli, przekonania i sposób postrzegania sytuacji mają znaczący wpływ na nasze emocje i zachowanie, a terapeuta pomaga pacjentom zidentyfikować i przeanalizować negatywne lub błędne myśli, które prowadzą do trudności emocjonalnych.

W terapii uzależnienia behawioralnego stosowane są różne techniki, takie jak analiza myśli, ekspozycja (stopniowe narażanie się na lęki), trening umiejętności radzenia sobie oraz ćwiczenia mające na celu zmianę zachowań i nawyków. Często pacjenci otrzymują zadania domowe, które mają pomóc w praktykowaniu nowych umiejętności i planowaniu zmian w codziennym życiu. CBT jest zazwyczaj skoncentrowana na konkretnych problemach i celach, a terapia ma na celu osiągnięcie wymiernych rezultatów w stosunkowo krótkim czasie, co oznacza, że sesje mogą trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy, w zależności od potrzeb pacjentów. Pacjenci poszukujący dobrego psychoterapeuty poznawczo-behawioralnego w Poznaniu mogą zwrócić uwagę m.in. na doświadczenie i wiedzę specjalisty, które ten wykorzysta w pomocy i wsparciu terapeutycznym.

Terapię poznawczo-behawioralną leczenia uzależnień behawioralnych oferuje między innymi Klinika LMC. Dla pacjentów, którzy mają trudność z dotarciem na spotkanie, oferujemy też psychoterapię online. W naszej ofercie znajdą też Państwo konsultację z psychologiem dzieci i młodzieży w Poznaniu.

Prócz psychoterapii poznawczo-behawioralnej, pacjenci mogą spotkać się z innymi formami wsparcia w leczeniu uzależnień behawioralnych, takimi jak terapia grupowa, wsparcie społeczne i zarządzanie ryzykiem nawrotu. Niezależnie od metod wsparcia i procesu leczenia, bardzo ważna pozostaje też praca własna pacjenta nad uzależnieniem. Pacjenci, którzy aktywnie uczestniczą w sesjach terapeutycznych i wykonują zadania domowe od terapeuty mogą już w ciągu kilku tygodni dostrzec rezultaty terapii i cieszyć się stopniowym powrotem do zdrowia.

Bibliografia:

• Grant, J. E., Potenza, M. N., Weinstein, A., & Gorelick, D. A. (2010). Introduction to behavioral addictions. The American journal of drug and alcohol abuse, 36(5), 233-241.
• Karim, R., & Chaudhri, P. (2012). Behavioral addictions: An overview. Journal of psychoactive drugs, 44(1), 5-17.
• Rosenberg, K. P. (Ed.). (2014). Behavioral addictions: Criteria, evidence, and treatment. Academic Press.